Premier Rutte heeft zaterdag spijt uitgesproken over het niet kunnen beschermen van Srebrenica door Dutchbat in 1995, maar bood er geen excuses voor aan. Dat deed hij in een videoboodschap, omdat hij vanwege de coronamaatregelen helaas zelf niet aanwezig kon zijn bij de herdenking in Potočari. Ook dat vond hij heel spijtig, maar ook daar kwamen geen excuses voor.
Eerder bood Rutte wel excuses aan voor het handelen van de Nederlandse overheid in de Tweede Wereldoorlog, en kreeg Indonesië bij monde van Willem-Alexander regrets and ap ehh ehh pologies voor het Nederlandse geweld in de onafhankelijksoorlog. In de casus ‘slavernijverleden’ zijn we nog niet zover: nadat er waarschijnlijk eerder sprake was geweest van ‘onhandig’, ‘een zwarte bladzijde’ en ‘enige wroeging’, betoonde Roger van Boxtel in 2001 ‘diepe spijt, neigend naar berouw’, wat twaalf jaar later door Lodewijk Asscher werd geüpgraded tot ‘diepe spijt en berouw’. Er zal eerst nog wel sprake zijn van een indringend schuldbesef voordat de excuses er rond 2050 alsnog komen.
Spijt en excuses: lood om oud ijzer zou je zeggen, want waarom zou je niet excuses aanbieden voor iets waar je ten diepste spijt van hebt? Dat lijkt juridisch wat ingewikkelder te liggen: zijn uitingen van spijt voor de ontvangende partij – voor zover je überhaupt van een ontvangende partij kunt spreken – slechts holle frasen voor de bühne, bij excuses gaan meteen alle kassabellen rinkelen.
Het wordt hoog tijd dat wij ons hier in de dagelijkse praktijk ook rekenschap van gaan geven. Zelf bedien ik mij regelmatig van de term ‘sorry’, bijvoorbeeld wanneer ik in de supermarkt de laatste komkommer uit het schap voor iemand weggris, of als ik doorfiets terwijl een oud vrouwtje net wil oversteken. ‘Sorry’ houdt het midden tussen spijt en excuses en is daarmee bijzonder linke soep. Voor je het weet zit je vast aan herstelbetalingen: niet alleen voor de komkommer maar voor de hele salade die verprutst werd én de familierelaties die als gevolg daarvan stukliepen – om nog maar te zwijgen over de nieuwe heup en de noodgedwongen verhuizing naar het verzorgingstehuis.
Alles ‘neigend naar excuses’ kun je in dit soort gevallen maar beter mijden. ‘Het spijt me’ is altijd veilig, maar wellicht wat vreemd in de supermarkt. Kies in dat geval voor ‘leedwezen’ of ‘gewetensknaging’, betoon desnoods berouw, maar houd je verre van verontschuldigingen of excuses. Die zijn ook helemaal niet nodig, want je hebt zelf uiteindelijk ook recht op een salade. Overigens, het spijt me zeer, maar spijt heb ik eigenlijk ook zelden als ik in dergelijke gevallen ‘sorry’ zeg.
Nee, dan de mensen die bij voorbaat, ‘alvast’ hun excuses aanbieden voor dingen die ze nog moeten gaan doen. Mensen die gaan verbouwen bijvoorbeeld, en zich op voorhand al bij de buren verontschuldigen voor de overlast. Oliedom! Ga dan niet verbouwen, als je het voor hen zo erg vindt. Of bied je excuses aan als je een gat in de muur hebt geboord en de ijdele hoop koestert dat je de zaak nog in der minne kunt schikken – maar reik anno 2020 toch in godsnaam niet de gedupeerden de excuses op een presenteerblaadje aan!
Vooraf spijt betuigen daarentegen kan wel zonder enig probleem. Als je op het punt staat uit een vliegtuig te springen, al dan niet met parachute, kun je prima zeggen: ‘Ik ga hier ontzettend spijt van krijgen.’ Maar ja, er zit dan ook helemaal niemand op excuses te wachten.